کیست دندان، یک مشکل دندانی رایج است که میتواند درد، فشار و التهاب در لثه، لب‌ها و فضای اطراف دهان ایجاد کند. این کیست‌ها در واقع کیسه‌هایی پر از مایع هستند که ممکن است در اطراف دندانها شکل بگیرند. اگر این عارضه درمان نشود، میتواند به تخریب استخوان فک و حتی ازدست‌دادن دندانها منجر شود.
برای جلوگیری از کیستهای دندانی، مراجعه منظم به دندانپزشک، حداقل ۲ بار در سال، بسیار مهم است. در صورت بروز علائمی، مانند تورم یا درد در دهان، بلافاصله به دندانپزشک مراجعه کنید. کیست دندان اغلب با جراحی خارج میشود؛ اما نگران نباشید، این روند اغلب ساده و بی‌خطر است. اگر می‌خواهید بیشتر در مورد کیست دندان بدانید و آن را مدیریت کنید، خواندن این مقاله از کلینیک دندانپزشکی دکتر صالحیان میتواند راهنمای خوبی برای شما باشد.
کیست دندان چیست؟
کیست دندان نوعی ساختار بسته است که درون آن مایعی رقیق یا ماده‌ای نیمه جامد قرار دارد. این ساختار اغلب در بافت‌های نرم ناحیه دهان و صورت شکل می‌گیرد؛ از جمله لثه‌ها، لب‌ها یا فضای پیرامون دندان‌هایی که هنوز به طور کامل از لثه خارج نشده‌اند. اگرچه بیشتر کیست‌ها خوش‌خیم هستند، اما در برخی موارد توانایی گسترش و ایجاد آسیب در بافت‌ها و استخوان‌های اطراف را دارند.
در بسیاری از مواقع، این کیست‌ها بدون نشانه‌های عفونت ایجاد می‌شوند، ولی با گذشت زمان و گسترش التهاب، میتوانند موجب مرگ پالپ دندان و شکل‌گیری ورم در ناحیه شوند. با رشد تدریجی کیست، فشار حاصل از آن به استخوان اطراف دندان افزایش می‌یابد و این فشار میتواند منجر به فرسایش و تخریب بافت استخوانی شود. در نتیجه، در موارد پیشرفته، کشیدن دندان آسیب‌دیده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
انواع کیست دندان
کیستهای دندانی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند و میتوانند منشأ دندانی یا غیر دندانی داشته باشند. این کیست‌ها بسته به محل شکل‌گیری، نوع بافت درگیر و علت اصلی بروز آنها به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند که به شرح زیر است:
کیست فولیکولار
کیست فولیکولار اغلب در نواحی اطراف دندان‌های عقل پایین یا دندان‌های نیش بالایی دیده میشود. این نوع کیست دندان زمانی شکل می‌گیرد که دندان در حال رویش، به بافت لثه فشار وارد می‌کند و این فشار مانع از گردش طبیعی خون در آن ناحیه میشود. در نتیجه، مایعی بین لایه مینای دندان و تاج آن تجمع پیدا می‌کند.
تجمع این مایع منجر به بروز التهاب و عفونت میشود که در ادامه میتواند به تشکیل کیستی به نام دنتی ژروس یا همان فولیکولار بینجامد. برای درمان این عارضه، اغلب نیاز به کشیدن دندان و خارج‌سازی کیست از طریق عمل جراحی است.
کیست پری اپیکال
کیست پری‌آپیکال یک نوع کیست دندان است که با نام‌هایی چون کیست رادیکولار، کیست انتهای ریشه یا پریودنتال اپیکال نیز شناخته میشود. این نوع کیست در نتیجه مرگ یا تخریب بافت پالپ دندان شکل می‌گیرد؛ اتفاقی که به دلیل پوسیدگی یا آسیب‌های واردشده به دندان رخ می‌دهد. پس از ازبینرفتن پالپ، ترکیبات سمی از انتهای ریشه آزاد شده و منجر به التهاب در ناحیه می‌شوند.
در اغلب موارد، درمان این عارضه نیازمند انجام درمان ریشه (عصب‌کشی) است، اما اگر این روش مؤثر واقع نشود، کشیدن دندان به‌عنوان گزینه نهایی در نظر گرفته میشود تا امکان برداشت کامل کیست و پاک‌سازی محل فراهم شود. برای اطمینان از درمان موفق، پر کردن ناحیه با دندان‌مصنوعی اهمیت دارد و دندانپزشک ممکن است به‌منظور جلوگیری از تشکیل مجدد کیست، کانال عصبی را به‌صورت رتروگرید نیز پر کند.
بیشتر بخوانید: آفت دهان چیست
کیست ادنتوژنیک
کیست ادنتوژنیک یکی از ضایعاتی است که در بخش کناری فک پایین مشاهده میشود و علی‌رغم نام نگران‌کننده‌اش، اندازه کوچک‌تری نسبت به سایر کیستهای دهانی دارد. برای تشخیص دقیق این نوع کیست، دندانپزشک از روش‌هایی مانند تصویربرداری با اشعه ایکس، بیوپسی و بررسی‌های میکروسکوپی استفاده می‌کند.
دلیل شکل‌گیری این کیست دندان هنوز به طور قطعی مشخص نشده، اما فرضیه‌های مختلفی در این زمینه مطرح است. برخی بر این باورند که کیست در ناحیه‌ای پدید می‌آید که قرار بوده دندانی در آن رشد کند، درحالی‌که گروهی دیگر آن را ناشی از آسیب یا تخریب لامینای دندان می‌دانند. راهکار اصلی درمان این نوع کیست، جراحی برای خارج‌سازی آن است. باتوجه‌به احتمال برگشت آن، درمان‌های تکمیلی پس از عمل نیز به بیماران توصیه میشود تا از بروز مجدد جلوگیری شود.
کیست مخاطی
کیست مخاط که به آن موکوسل نیز گفته میشود، در بخش‌های نرم داخل دهان مانند سطح داخلی لب‌ها، زبان یا گونه‌ها ظاهر میشود. این نوع کیست اغلب در نتیجه آسیب‌دیدگی یا تحریک بافت‌های دهانی به وجود می‌آید. عواملی مانند رعایت‌نکردن بهداشت دهان و دندان یا عادت‌های عصبی مانند گازگرفتن مکرر لب و گونه، به‌خصوص در شرایط استرس، احتمال ایجاد موکوسل را افزایش می‌دهند. این کیست‌ها بیشتر در میان نوجوانان و جوانان بین ۱۰ تا ۲۵ سال دیده می‌شوند، اما در هر سنی ممکن است بروز پیدا کنند.
علائم کیست دندان چیست؟
کیست دندان میتواند علائمی ایجاد کند که اگر به‌موقع تشخیص داده نشوند، ممکن است باعث مشکلات جدی‌تری شوند. اگر متوجه هر یک از این موارد شدید و شک کردید که ممکن است کیست دندانی باشد، مراجعه سریع به دندانپزشک بسیار ضروری است تا اقدامات درمانی به‌موقع انجام شود. برخی از نشانه‌هایی که باید به آنها توجه کنید عبارتند از:
- افزایش حساسیت یا درد در دندانها
- ایجاد فاصله بین دندانها یا تغییر مکان آنها
- لق شدن یک یا چند دندان
- احساس درد در زمان لمس یا فشار بر بخش خاصی از لثه
- تورم یا التهاب در ناحیه لثه
- بی‌حسی در بخشی از صورت که میتواند به دلیل فشار کیست روی عصب باشد.
علل ایجاد کیست دندان چیست؟
در اغلب موارد، کیستهای دندانی در اطراف ریشه دندان‌هایی که دچار پوسیدگی یا در حال ازبینرفتن هستند، تشکیل می‌شوند. دندان پوسیده یا از کارافتاده، محیط مناسبی برای شکل‌گیری کیست است. کیست‌ها نتیجه مستقیم مشکلات یا عفونت‌های دندانی هستند. اما گاهی هم ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای جدی‌تر باشند. عوامل متعددی در ایجاد کیست دندان نقش دارند، از جمله:
- رشد غیرطبیعی دندانها یا قرارگیری نادرست آنها در فک
- مسدودشدن یا آسیب‌دیدگی کانال ریشه به‌صورت طبیعی یا به دلیل عوامل خارجی مانند ضربه
- وجود برخی شرایط ژنتیکی مانند سندرم گورلین که احتمال ایجاد کیست را افزایش می‌دهد.
روش تشخیص کیست دندان
تشخیص کیستهای دندانی در معاینات اولیه دندانپزشکی به‌راحتی انجام نمی‌شود، زیرا این ضایعات اغلب نشانه‌های ظاهری ندارند. یکی از ابزارهای اصلی برای تشخیص این مشکل، تصویربرداری با اشعه ایکس است؛ زیرا کیست در عکس‌برداری به شکل لکه‌ای تیره مشاهده میشود و این موضوع میتواند دندانپزشک یا جراح را در شناسایی آن یاری کند.
البته در مواردی که اندازه کیست بسیار بزرگ شده باشد، امکان تشخیص آن در معاینه فیزیکی دهان نیز وجود دارد. ازآنجاکه رشد کیست به‌تدریج صورت می‌گیرد، شناسایی دیرهنگام آن میتواند ناشی از فاصله زیاد بین مراجعات منظم بیمار به دندانپزشک باشد.
آیا کیست دندان خطرناک است؟
ایجاد کیست پس از عصب‌کشی میتواند یکی از عوارض جدی باشد که نیازمند رسیدگی فوری است. دندان عقل که آخرین دندان در قوس فکی به شمار می‌رود، اغلب به دلیل کمبود فضا به‌صورت نیمه نهفته یا کاملاً نهفته رشد می‌کند. کیستهایی که در اطراف این دندان شکل می‌گیرند، اغلب از نوع دنتی‌ژروس یا فولیکولار هستند و بیشتر در فک بالا دیده می‌شوند. همین ویژگی‌ها باعث میشود که این نوع کیست در مقایسه با سایر دندانها خطرات بیشتری به همراه داشته باشد و اهمیت تشخیص به‌موقع آن را دوچندان کند.
دلایل اهمیت تشخیص زودهنگام کیست دندان عقل به شرح زیر است:
- پیشگیری از عوارض ثانویه: شناسایی اولیه کیست، مانع از گسترش آن و بروز مشکلات بیشتر میشود.
- درمان ساده‌تر: درمان کیست در مراحل ابتدایی آسان‌تر است و اغلب نیاز به مداخلات پیچیده ندارد؛ درحالی‌که تأخیر در درمان ممکن است نیاز به جراحی دندان عقل را ضروری کند.
- کاهش درد و ناراحتی: کشف دیرهنگام کیست میتواند باعث درد شدید و احساس ناراحتی در بیمار شود.
- حفظ سلامت فک و دندان‌های مجاور: کیست میتواند به دندان‌های اطراف و حتی بافت استخوانی آسیب برساند. تشخیص به‌موقع از آسیب‌های گسترده‌تر جلوگیری می‌کند.
عوارض کیست دندان چیست؟
کیست دندان اگر به‌موقع درمان نشود، حتی اگر کوچک باشد، میتواند پیامدهای ناخوشایندی برای سلامت دهان و دندان به همراه داشته باشد. در ادامه به برخی از مشکلات احتمالی که در نتیجه بی‌توجهی به درمان کیست ممکن است رخ دهد، اشاره می‌کنیم:
- گسترش عفونت: یکی از پیامدهای رایج، انتقال عفونت از کیست به بافت‌های اطراف است که میتواند موجب عفونت‌های پریودنتال (لثه‌ای) یا پری‌اپیکال (ریشه‌ای) شود.
- لقی و ازدست‌رفتن دندان: کیست درمان‌نشده میتواند به تحلیل بافت لثه منجر شود که در نهایت موجب شل‌شدن دندان و حتی افتادن آن خواهد شد؛ به‌ویژه اگر کیست به دندان مرده یا در حال آسیب‌دیدگی مربوط باشد.
- تضعیف و ترک‌خوردگی استخوان فک: در صورت گسترش عفونت، استخوان فک قدرت خود را ازدست‌داده و احتمال ترک‌خوردگی آن، به‌ویژه در نواحی پیش آسیاب، افزایش می‌یابد.
- بروز تومورهای نادر فکی (آملوبلاستوما): این نوع تومورها از سلول‌های سازنده مینای دندان شکل می‌گیرند و اغلب در اطراف دندان‌های آسیاب یا عقل ظاهر می‌شوند. در صورت عدم درمان، ممکن است حالت سرطانی پیدا کرده و به دیگر اندام‌ها نظیر ریه‌ها یا غدد لنفاوی سرایت کنند.
بهترین روش درمان کیست دندان
یکی از دغدغه‌های رایج بیماران مبتلا به کیست دندان، یافتن روش مناسب برای درمان آن است. گزینه‌های درمانی متعددی برای درمان این عارضه وجود دارد، اما در میان آنها، جراحی مؤثرترین راه محسوب میشود. البته همیشه نیاز به جراحی نیست. در مواردی که کیست کوچک بوده و همراه با التهاب نباشد، درمان با مصرف آنتی‌بیوتیک میتواند کافی باشد. این نوع درمان در اغلب مواقع نتیجه‌بخش است، اما اگر اندازه کیست بزرگ باشد یا نشانه‌هایی از عفونت وجود داشته باشد، برداشت آن به‌صورت تخصصی ضروری خواهد بود.
همچنین گاهی برخی روش‌های خانگی ساده میتوانند در مراحل اولیه بیماری کمک‌کننده باشند. بااینحال، صرف‌نظر از نوع درمان انتخابی، مشورت با دندانپزشک متخصص و مورد اعتماد، برای جلوگیری از عوارض احتمالی و انتخاب بهترین مسیر درمان اهمیت زیادی دارد.
درمان خانگی کیست دندان
درمان کیست دندان در خانه ممکن است در نگاه اول راه‌حلی ساده به نظر برسد، اما نباید بدون مشورت با دندانپزشک انجام شود. در برخی موارد خاص، آنتیبیوتیکها میتوانند به کنترل عفونت کمک کنند، ولی مصرف آنها باید با نسخه و تحت‌نظر پزشک باشد.
استفاده خودسرانه از داروها ممکن است باعث تشدید مشکل شود. زیرا کیستهای عفونی دندان میتوانند به‌سرعت گسترش یافته و در موارد حاد، خطرات جدی برای سلامت فرد ایجاد کنند. در صورتی مشاهده علائم کیست دندان باید بدون تأخیر به دندانپزشک مراجعه کنید. همچنین اگر دچار درد دندان شده‌اید میتوانید به مقاله درمان درد دندان در خانه مراجعه کنید.
روش های پیشگیری از کیست دندان
حفظ سلامت دندانها نقش مهمی در پیشگیری از مشکلاتی مانند کیست یا آبسه دارد، چرا که دندان‌های سالم به‌ندرت دچار چنین عوارضی می‌شوند. درصورتی‌که عصب دندان به واسطه عفونت آسیب ببیند، باید بلافاصله درمان شود تا از گسترش عفونت در بافت‌های مجاور جلوگیری شود. به همین دلیل توصیه میشود در بازه‌های زمانی مشخص به دندانپزشک مراجعه کنید و از وضعیت سلامت دندان‌های خود، آگاه شوید.
گاهی اوقات، بررسی‌های کلینیکی ممکن است دندانپزشک را نسبت به وجود دندان نهفته یا کیست پنهان مشکوک کند که در چنین شرایطی تصویربرداری رادیولوژیک به شناسایی دقیق‌تر وضعیت کمک می‌کند و امکان شروع درمان مناسب را در مراحل ابتدایی فراهم می‌آورد.
تفاوت آبسه دندان و کیست دندان
آبسه دندان یکی از مشکلات رایجی است که بسیاری از افراد ممکن است در طول زندگی خود به‌ویژه در زمان بروز پوسیدگی و دردهای دندانی با آن روبه‌رو شوند. آشنایی با تفاوت میان آبسه و کیست دندانی اهمیت زیادی دارد. بیشتر کیستهای دندان بدون عفونت هستند، اما زمانی که دارای عفونت باشند، به‌عنوان آبسه شناخته می‌شوند.
منشأ اصلی ایجاد آبسه‌ها، باکتری‌هایی هستند که در دهان و لثه حضور دارند. در اغلب موارد، پوسیدگی دندان زمینه‌ساز ایجاد این عفونت‌ها میشود. آبسه‌های کوچک اغلب با مصرف آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند، اما نوع شدیدتر آنها نیاز به تخلیه از طریق جراحی دارد تا از باقی‌ماندن عفونت در بافت جلوگیری شود.
جمع بندی
کیستهای دندانی اغلب در بافت‌های نرم دهان، مانند لثه و لب‌ها یا در فضاهای اطراف دندان‌های درحال‌رشد در استخوان فک شکل می‌گیرند. افرادی که در معرض عواملی مانند سوءمصرف مواد، مصرف دخانیات، خشکی دهان و ضعف سیستم ایمنی قرار دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این کیست‌ها هستند.
در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی دکتر صالحیان، به بررسی علل و روش‌های درمان کیست دندان پرداختیم. کیستهای دندانی نه‌تنها خطر گسترش عفونت در بدن را افزایش می‌دهند، بلکه میتوانند به بافت‌های لثه و استخوان فک آسیب برسانند. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام و مشورت با دندانپزشک برای درمان فوری، امری حیاتی است.
آیا با مصرف آنتی بیوتیک کیست دندان درمان میشود؟
در برخی موارد، درمان کیستهای کوچک دندانی بدون نیاز به جراحی امکانپذیر است. استفاده از آنتیبیوتیکها و داروهای ضدالتهابی میتواند به کاهش التهاب و مهار رشد کیست کمک کند. در چنین شرایطی، بدن گاهی قادر است این کیست را به طور طبیعی جذب کرده و روند بهبودی را بدون نیاز به مداخله جراحی پیش ببرد. بااینحال، بررسی توسط دندانپزشک ضروری است تا بهترین روش درمان انتخاب شود.
آیا برداشتن و تخلیه کیست دندان درد دارد؟
خیر، برداشتن کیست دندان با درد همراه نیست. پیش از آغاز عمل، دندانپزشک ناحیه‌ای که قرار است درمان شود را به طور کامل بی‌حس می‌کند تا بیمار هیچ‌گونه ناراحتی احساس نکند. به همین دلیل، افراد اغلب این فرایند را بدون درد تجربه می‌کنند و نگرانی خاصی از این بابت وجود ندارد.
اگر کیست دندان درمان نشود، چه میشود؟
اگر کیستهای دندانی بدون درمان رها شوند، ممکن است به بروز مشکلاتی جدی مانند تخریب بخشی از استخوان فک منجر شوند و سلامت عمومی فرد را تحتتأثیر قرار دهند. حتی کیستهایی که در ابتدا بدون علامت هستند، بهمرور میتوانند به عفونت و در نهایت ازبینرفتن دندانها ختم شوند، به همین دلیل برداشتن آنها پیش از گسترش اهمیت دارد.
